Geschreven door: Amy Mante-Adu en Faith Rusmianto, mei 2017.
Vandaag is de Dag van Empathie. Op deze dag sporen verschillende toonaangevende Amsterdammers ons aan om de ander eens met wat meer inlevingsvermogen te bekijken. Dit alles op initiatief van stichting ‘Nederland wordt beter’. Een mooi initiatief! Maar waarom is empathie nou zo belangrijk?
Empathie: wat betekent het?
Empathie is het vermogen om je in te leven in andere mensen, of te verplaatsen in hun gedachten waardoor je in staat bent om hun gevoelens en standpunten te begrijpen. Dit begrip heeft een sterke invloed op je gedrag en helpt je in de omgang met anderen.
Empathie ontstaat niet zomaar. Het is een ingewikkeld samenspel van menselijke capaciteiten. Om empathie op te wekken werken verschillende componenten van het menselijk vermogen ongeveer als volgt samen: Het eerste component betreft affectief delen met anderen. Dit is een onbewuste of automatische ervaring. Dan volgen de componenten die niet automatisch zijn: zelfbewustzijn en mentale flexibiliteit. Dit zijn gecompliceerde cognitieve vaardigheden die ervoor zorgen dat mensen vrijwillig het perspectief van een ander innemen. Het zelfbewustzijn betreft het besef van het eigen bestaan, van normen en waarden en van het bestaan van de ander. Mentale flexibiliteit is het vermogen om de situatie van een ander vanuit het perspectief van die persoon in te beelden. Tot slot is er de component van de regulatie van emoties. Dit is het vermogen om subjectieve gevoelens op elkaar af te stemmen. En dan het belangrijkste: Deze componenten moeten samenwerken; een uitzonderlijk beheersing van een of twee van deze componenten maakt nog geen empathisch mens[1].
Dag van Empathie
Om het belang van empathie nog eens te benadrukken organiseert stichting ‘Nederland Wordt Beter’ de Dag van Empathie. Met deze speciale dag wil de stichting meer respect en begrip tussen diverse groepen in de Nederlandse samenleving creëren. Gastsprekers delen hun persoonlijke verhalen met het publiek middels speeches, muziek en poëzie. Eenieder geeft op eigen manier inzicht in hun drijfveren, achtergrond en cultuur en de wijze waarop deze factoren hun visie op de huidige samenleving beïnvloeden. Daarbij wordt het publiek aangemoedigd om mee te praten en mét elkaar te praten over de meerwaarde van empathie voor de samenleving. Centraal staat dus dat alle aanwezigen leren zich te verplaatsen in de ander door elkaar beter te leren kennen[2]. Hard nodig in deze tijden van polarisatie en dus een mooi initiatief. Maar heeft empathie ook een negatieve kant?
Keerzijde van empathie
Wetenschappers plaatsen in toenemende mate kanttekeningen bij het nut van empathie. Afgelopen weekend besteedde de Volkskrant uitgebreid aandacht aan de keerzijde van het effect van empathie en hoe dit ingezet wordt voor politiek gewin. Zo beperkt empathie bijvoorbeeld de visie; de aandacht wordt slechts op één incident of persoon gericht. Er wordt gesteld dat het vrijwel onmogelijk is om bijvoorbeeld empathie te voelen voor de 800 miljoen mensen die leven in extreme armoede. Bijkomend effect is dat collectieve actie wordt belemmerd: men komt wel degelijk in actie bij het zien van het leed dat een individu meemaakt maar het bieden van structurele oplossingen blijft uit. We kennen allemaal het kortdurende maar sterke effect op geefgedrag van de reclames waarin het noodlot van één onschuldig persoon wordt uitvergroot. Een reclame waarin simpelweg wordt opgesomd hoeveel mensen er dagelijks wereldwijd doodgaan aan honger of ziekte zal weinig teweegbrengen. Daarnaast zijn er mensen met veel empathische vermogens die desondanks gewelddadig of gevaarlijk kunnen zijn. Mensen die zich erg goed in kunnen leven in de pijn van de ander maar die de ander moedwillig willen beschadigen bestaan ook. Wetenschappers beschrijven verder de oproepen van politici om geweldsacties te ondersteunen tegen andere landen op basis van hartverscheurende gebeurtenissen. Dit gebeurde onlangs in Amerika om de vergeldingsacties richting Assad te legitimeren na de gifgasaanval in Syrië. We kunnen ons afvragen hoe wenselijk het is dat empathie oorlogsacties aanjaagt. Empathie is dus geen garantie is voor positief gedrag, het kan ook worden gebruikt voor negatieve doeleinden[3]. Zijn we dan beter af zonder empathisch vermogen?
"We voelen (onbewust) meer empathie voor mensen in onze eigen sociale groep. Onze empathie is ontzettend bevooroordeeld." - P. Bloom (Hoogleraar en psycholoog)
Belang van empathie in de sociale omgeving
Empathie staat in de professionele setting vooral centraal in de maatschappelijke en sociale werkpraktijk. Het is een belangrijk onderdeel van positieve therapeutische interventies: het vermindert antisociaal gedrag bij zowel kinderen als volwassenen, het remt agressie naar anderen en het bevordert de gezonde persoonlijke ontwikkeling. Gebrek aan empathie staat in verband met pesterijen, agressief gedrag, gewelddadige misdaad en seksuele intimidatie[4].
Bij het uitvoeren van projecten, interventies of trainingen in het sociale domein merken wij dat empathie essentieel is. Het is een vaardigheid die veel van de mensen waar wij mee werken uitstekend hebben ontwikkeld en die bijdraagt aan hun vermogen om anderen te ondersteunen en motiveren. Een paar voorbeelden uit onze praktijk: Het is de empathie voor de ander die Amsterdamse vrouwen beweegt om op vrijwillige basis buurtinitiatieven te starten voor andere vrouwen. Het is de empathie voor de ander die intermediairs motiveert om mensen die kampen met armoede te ondersteunen en uit hun isolement te halen. Het is de empathie voor de ander die een voorlichter het geduld geeft om na afloop van een voorlichting over radicalisering een bezorgde moeder persoonlijk bij te staan en te adviseren.
Empathie is onmisbaar
Empathie als complexe interactie van affect, zelfbewustzijn, mentale flexibiliteit en emotieregulatie is cruciaal om persoonlijke aandacht te kunnen geven aan anderen in ons werk en persoonlijke leven. Een berekening van de kosten en baten van deze interpersoonlijke investering zal nooit hetzelfde effect sorteren. Empathie is een waardevolle capaciteit is die we hard nodig hebben in alledaagse contacten. De cognitieve vaardigheden die de basis zijn voor empathie, kunnen zoals iedere andere vaardigheid, worden getraind of verbeterd. Empathie kan worden ingezet om meer impact in de samenleving te creëren.
Uiteraard heeft empathie een keerzijde. Het is immers een emotionele reactie die een rationele afweging in de weg kan staan. Het kan daarom gevaarlijk zijn om de empathie die een incident oproept te gebruiken om grote politieke beslissingen te maken, deze moeten worden onderbouwd met feiten en de consequenties moeten rationeel worden afgewogen. Waar politici, opiniemakers of ander gedragsbeïnvloeders de empathische reactie die een uitzonderlijk incident opwekt aangrijpen om repressieve acties richting een grotere groep aan te jagen moeten we waakzaam zijn. Maar om samen te kunnen leven, om elkaar te kunnen helpen, om humane afwegingen te maken in verschillende situaties is empathie onmisbaar.
Wilt u meer weten over hoe Publinc met intermediairs samenwerkt om kwetsbare groepen te ondersteunen? Neem dan contact op met Amy Mante-Adu via a.manteadu@publinc.nl.
___________________________
[1] Gerdes, K. E., & Segal, E. A. (2009). A social work model of empathy. Advances in Social Work, 10(2), 114-127.
[2] http://www.nederlandwordtbeter.nl/events/3-mei-dag-empathie-2017/
[3] http://www.volkskrant.nl/binnenland/wat-er-mis-is-met-empathie~a4491513/
[4] Gerdes, K. E., & Segal, E. (2011). Importance of empathy for social work practice: Integrating new science. Social Work, 56(2), 141-148.