Geschreven door Amin Boukhatem en Carolien de Groot, mei 2017.
Een pluriforme samenleving die gaat schuren
De Nederlandse samenleving wordt steeds pluriformer en polarisatie ligt op de loer[1]. Burgers voelen zich geconfronteerd met mondiale problematiek, zoals terrorisme, armoede en klimaatverandering. Wegens de pluriformiteit van de samenleving worden burgers in hun directe omgeving geconfronteerd met verschillende botsende gewoonten, leefstijlen en opvattingen; factoren die maatschappelijke spanningen in de hand kunnen werken. In een sociaal stabiele samenleving gaan burgers op basis van vertrouwen met elkaar om. Maatschappelijke spanningen kunnen een negatieve invloed hebben op deze sociale stabiliteit.
Volgens het CBS vindt acht op de tien Nederlanders dat er te veel spanningen bestaan tussen bevolkingsgroepen in Nederland. Daarnaast ervaart bijna de helft van deze Nederlanders de spanningen ook in de directe omgeving[2]. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau zullen deze spanningen alleen maar toenemen. Spanningen tussen inwoners uiten zich op een lokale schaal, waardoor de oplossing bij de gemeente wordt gezocht. Vaak handelt een gemeente op het moment dat er sprake is van zichtbare maatschappelijke spanningen, terwijl een preventieve aanpak effectiever kan zijn. Hoe dient de gemeente om te gaan met deze maatschappelijke spanningen?
De wisselwerking tussen ‘incident’ en ‘voedingsbodem’
Bij maatschappelijke spanningen is er altijd sprake van twee elementen die met elkaar in wisselwerking staan; een voedingsbodem en incidenten[3]. Onder incidenten verstaan we fysieke incidenten (bijvoorbeeld vechtpartijen tussen jongeren, inbraken) en verbale incidenten (bijvoorbeeld politici die polariserende uitspraken doen). Een voedingsbodem kan voortkomen uit persoonlijke problemen en de zorgen van individuele burgers. Indien een grote groep dezelfde problemen ervaart en deze personen hun ervaringen over de problemen met elkaar delen, kan er een voedingsbodem voor maatschappelijke spanningen ontstaan. Incidenten en de voedingsbodem versterken elkaar op deze manier.
Dit proces kan bijvoorbeeld als volgt verlopen: in gemeente X wordt een AZC geplaatst. Een burger van gemeente X is hier fel op tegen, want hij is bang dat de wijk onveilig wordt. Vervolgens deelt de bezorgde burger zijn of haar zorgen op Facebook. Het bericht wordt massaal geliked en gedeeld en er ontstaat een Facebook-groep bestaande uit bewoners die allemaal fel tegen de komst van het AZC zijn. Er is nu sprake van een voedingsbodem op groepsniveau. Vervolgens verschijnt er een bericht in de media dat een vluchteling wonend in een AZC verdacht wordt van een straatroof. Dit incident, in combinatie met de voedingsbodem in gemeente X, kan ervoor zorgen dat de ervaren spanningen escaleren, zich uitend in gewelddadig protest. De oorzaak van deze spanningen is de angst dat vluchtelingen de wijk onveilig maken, gevoed door de informatie die de burgers tot zich nemen. Indien een burger constant hoort en leest over incidenten waaruit geconcludeerd kan worden dat vluchtelingen gevaarlijk zijn, dan kan de burger angst en haat jegens vluchtelingen ontwikkelen. Incidenten en een voedingsbodem zijn dus onlosmakelijk met elkaar verbonden en versterken elkaar.
Geen rust bij urgentie, geen urgentie bij rust
Als de sociale stabiliteit door maatschappelijke spanningen bedreigd wordt, dan heerst er een grote druk op de schouders van de gemeente. Het is dan in de eerste instantie aan de gemeente om de spanningen te verminderen en vervolgincidenten te voorkomen. Als de spanningen al hoog zijn opgelopen, dan heeft de gemeente weinig tijd om in de voorgeschiedenis van de situatie te duiken, alle relevante gegevens te verzamen en om alle betrokken partijen uitvoerig te spreken. Tijdens deze urgente situatie kan de gemeente dus niet in alle rust tot een compleet beeld van de situatie komen. Aan de andere kant heeft het anticiperen op maatschappelijke spanningen geen prioriteit in rustige tijden. De BOB- (beeld-, oordeel- en besluitvorming) procedure biedt een oplossing voor deze paradox.
De BOB-procedure
Bij de BOB-procedure wordt er een beeld geschetst over de ernst van de spanningen, de oorzaak van de spanningen en over de groepen die te maken hebben met deze spanningen[4]. Vervolgens wordt er, indien er spanningen zijn, besproken welke acties moeten worden ondernomen. Het doel hiervan is het oplopen en het escaleren van spanningen tegen gaan. De BOB-procedure bestaat uit drie stappen.
De eerste stap draait om de beeldvorming, hierbij wordt er informatie verzameld met als doel om de context waarin de lokale spanningen zijn ontstaan, te vatten. Er worden objectieve gegevens verzameld, zoals de informatie over de betrokken actoren en het beleid dat de gemeente jegens deze actoren heeft toegepast. Daarnaast wordt er met sleutelfiguren van groepen, waarbinnen de spanningen zich afspelen, gesproken. In het geval van de weerstand tegen de komst van het AZC zou er gesproken kunnen worden met de oprichter van de Facebookgroep. Ook vergaart de gemeente informatie van betrokken ketenpartners, zoals jeugdzorg, sociaal-maatschappelijk werk, politie en woningcorporaties. Deze partijen kunnen aanvullende informatie hebben over de heersende spanningen en kunnen samen met de gemeente naar een oplossing zoeken.
Door aan de hand van de verzamelde gegevens antwoord te geven op een drietal vragen kan men nu een oordeel vormen of en in welke mate er dan sprake is van maatschappelijke spanningen. Deze vragen zijn: vonden er relevante incidenten plaats of dreigen er incidenten? Is er sprake van een bedreiging of verstoring van de openbare orde? En dreigt er of is er sprake van een voedingsbodem? Samen met de ketenpartners kan er vervolgens besloten worden of er sprake is van maatschappelijke spanningen. Indien met tot de conclusie komt dat er sprake is van spanningen dan kan men overgaan op de derde stap.
In de derde stap gaat het over hoe de sociale stabiliteit weer hersteld kan worden. In deze fase worden de te nemen maatregelen beschreven, hierbij is het van belang om de gewenste situatie goed te beschrijven. In deze derde stap worden er twee belangrijke besluiten genomen: de inhoudelijke besluiten en de procesmatige besluiten. De inhoudelijke besluiten gaan over hoe de sociale stabiliteit moet terugkeren. De procesmatige besluiten gaan over wie verantwoordelijk is voor de maatregelen die worden getroffen.
Door als gemeente regelmatig de BOB-procedure na te lopen, kan men maatschappelijke spanningen voortijdig voorkomen. Ook als er als sprake is van maatschappelijke spanningen biedt de BOB-procedure een oplossing om de sociale stabiliteit te laten wederkeren.
Publinc
Publinc gaat graag vrijblijvend met u in gesprek over maatschappelijke spanningen. Onze professionals verlenen advies over het verminderen van maatschappelijke spanningen in uw (deel)gemeente. Ook kunnen wij ondersteuning bieden bij het implementeren van de BOB procedure. Daarnaast bieden wij trainingen aan over het omgaan met maatschappelijke spanningen. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Sharif Rabbae via: s.rabbae@publinc.nl of 06-40487335.
__________________
[1] http://www.ad.nl/nieuws/meer-polarisatie-meer-vrijwilligers~a1962a3c/
[2] https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2017/15/ervaren-spanningen-in-de-samenleving
[3] https://www.kis.nl/publicatie/bouwstenen-voor-sociale-stabiliteit
[4] https://www.kis.nl/publicatie/bouwstenen-voor-sociale-stabiliteit